Door wiens ogen volgen we jouw verhaal?

Over vertelperspectieven, perspectiefbreuk en meer

Een perspectief kiezen voor je verhaal, het lijkt op het eerste gezicht zo simpel. Dat is toch gewoon bepalen of je wilt schrijven vanuit een ‘ik’ of een ‘hij/zij’?

Hoewel het ietsje ingewikkelder ligt dan dat, is dat niet het enige probleem dat kan opduiken als het om perspectieven gaat. Bij het lezen van manuscripten kom ik namelijk nog wel eens een perspectiefbreuk tegen. (En het zou me niet verbazen als ik me daar zelf ook wel eens schuldig aan maak.)

Daarom verdiepen we ons vandaag in het vertelperspectief.

Ik, jij, hij, wij, jullie, zij

De meest gebruikte perspectieven voor boeken zijn ‘ik’ en ‘hij/zij’. Toch ben je er dan nog niet. Want is bij een ik-perspectief de ik-figuur ook de hoofdpersoon of kijkt hij/zij alleen maar mee vanaf de zijlijn (een perifeer ik-perspectief)?

En is deze ‘ik’ wel betrouwbaar als verteller of begin je als lezer na een tijdje toch te twijfelen aan zijn/haar scheve perceptie?

Daarnaast moet je je nog afvragen of deze ‘ik’ ik-belevend of ik-vertellend is. Oftewel: maakt de lezer alles tegelijkertijd met je ‘ik’ mee of hoor je er als lezer pas over vertellen als alles al achter de rug is?

Zoals elk perspectief heeft ook een personaal perspectief (hij/zij) zijn eigen voor- en nadelen. Zo hoeft je hoofdpersoon niet constant voor de spiegel te staan als je iets over zijn/haar uiterlijk wilt zeggen (wat wel zo is bij een ik-figuur) en de verteller heeft een iets bredere kijk op zaken dan de personages.

Welk vertelperspectief het beste bij jouw verhaal past, kun je het makkelijkst bepalen door te experimenteren. Beschrijf dezelfde scène bijvoorbeeld eens vanuit een ‘ik’ en daarna vanuit een ‘hij/zij’. Misschien kom je er zo wel achter dat het interessant kan zijn om de visies van verschillende personages af te wisselen.

Een keer een boek in wij-perspectief lezen?

Voor zover ik me kan herinneren, heb ik pas één keer een boek gelezen met een (gedeeltelijk) wij-perspectief. Dat was Het duister dat ons scheidt van Renate Dorrestein. Het eerste deel van deze psychologische thriller is geschreven vanuit een groep kinderen, ‘wij’, daarna bekijken we het verhaal vanuit de ogen van personage Loes.

Ben je benieuwd welk effect het gebruik van ‘wij’ heeft, lees dan zeker eens dit mooie boek.

Wat is een perspectiefbreuk?

Je bent eruit: je hebt ervoor gekozen om jouw verhaal door de ogen van Meghan te vertellen. Vol goede moed ga je aan de slag. Je schrijft:

Meghan keek Harry aan. Haar hart bonsde tegen haar borstkas alsof het een weg naar buiten zocht. Een weg naar hem.
Harry slikte. Hij kreeg een akelig voorgevoel. De liefde die hij voor haar voelde was te mooi om waar te zijn.
Een schok ging door Meghan heen toen hij zijn hand op haar onderarm legde.

Wat deze scène rommelig en inconsequent maakt, is het wisselen van perspectief. We lezen zowel wat de gedachten en gevoelens van Meghan zijn als van Harry. In dit geval gaat het gelukkig over een man en een vrouw, maar je kunt je wellicht voorstellen dat dit in het geval van twee vrouwen of twee mannen een stuk verwarrender zou zijn.

Dit is wat we noemen een perspectiefbreuk. Simpel gezegd houdt dit in dat je meer dan één perspectief per scène, alinea of hoofdstuk gebruikt.

Vermijd dit te allen tijde. Kies één perspectief per scène, alinea of hoofdstuk.

Zoals jullie misschien wel weten uit Fatale keuzes ben ik er juist wel een groot voorstander van om het ene hoofdstuk vanuit een bepaald perspectief te schrijven en het volgende hoofdstuk vanuit een ander perspectief.

Bijvoorbeeld omdat je hiermee kunt laten zien dat verschillende personages verschillende sympathieke motieven hebben voor hun (wellicht tegenstrijdige) gedrag.

Aan de slag

Dus wat denk je ervan? Ga je een keer proberen om een scène vanuit 2 of 3 verschillende perspectieven te beschrijven en zo te ervaren wat dit met een verhaal doet?

Wil je meer weten over perspectief? Tijdens mijn online schrijfcursus ‘Creatief schrijven – In 16 weken van Writer’s Block naar Blurb’ gaan we in module 4 aan de slag met verschillende vertelperspectieven, de rol die de protagonist speelt en een andere manier om het perspectief te beïnvloeden, namelijk de setting.

Je leert o.a. met welke voor- en nadelen je rekening moet houden wanneer je kiest tussen 12 verschillende vertelperspectieven, wat de samenhang is tussen vertelperspectief en verteltoon, en hoe de rol van degene door wiens ogen we het verhaal meemaken invloed kan hebben op de lezer het verhaal in zuigen.

Kijk snel of mijn schrijfcursus iets voor jou is.

Wat is jouw favoriete vertelperspectief? En maak jij je wel eens schuldig aan perspectiefbreuk?

Deel het in de besloten Facebookgroep van BackWords.