Wie is de Mol?
10 lessen die wij als schrijvers kunnen trekken uit deze tv-whodunit
Als je in Nederland woont, zal het je waarschijnlijk niet zijn ontgaan: vanavond (9 maart 2019) is de finale van Wie is de Mol? 2019. Maar wat kunnen wij als schrijvers eigenlijk leren van deze populaire tv-whodunit?
In het kort
Voor wie Wie is de Mol? nog nooit gezien heeft: het is een televisieprogramma waarbij kandidaten tijdens de meest uiteenlopende opdrachten moeten samenwerken om geld te verdienen voor de pot.
Een van de kandidaten is echter de mol: een saboteur die juist probeert te voorkomen dat er geld wordt verdiend. De kandidaten moeten dus niet alleen hun best doen om de pot te spekken, ze moeten elkaar ook in de gaten houden om erachter te komen wie de mol is.
10 Wie is de Mol?-lessen voor schrijvers:
- We zijn pas begaan met het lot van kandidaten als we hen hebben leren kennen.
Bijna iedere aflevering moet iemand het programma verlaten omdat zij de test over de vraag wie de mol is het slechtst hebben gemaakt.
Hoe meer afleveringen het programma onderweg is, hoe dramatischer het afscheid van de afvallers vaak wordt.
Kandidaten hebben elkaar leren kennen en willen niet dat hun maatje naar huis moet; wij als kijkers hebben hen wat vaker in beeld gezien en hebben een meer gefundeerde mening over hen kunnen vormen.
Ook bij personages is dit het geval. Als op bladzijde 1 de geliefde van de hoofdpersoon overlijdt, zal de lezer het misschien wel erg vinden, maar hij/zij zal er waarschijnlijk minder door van slag zijn dan wanneer dit op pagina 200 gebeurt.
Verder interessant om te zien: humor maakt vaak geliefd. Bij kandidaten die een positieve bijdrage leveren aan de sfeer binnen de groep is het extra jammer wanneer ze weg moeten.
En nu niet allemaal in je volgende boek de grappige beste vriend van je hoofdpersoon vermoorden, hè? 😉
- Settings helpen om kandidaten te leren kennen.
In 2019 speelde Wie is de Mol? zich af in Colombia. Een perfect landschap om meer te weten te komen over de karakters van de kandidaten.
Zijn het durfallen die zonder een seconde te twijfelen over een ravijn heen tokkelen en van een waterval abseilen? Of zijn het juist angsthazen die een uitdaging liever aan zich voorbij laten gaan?
Hebben ze hoogtevrees, zijn ze altijd haantje de voorste of kijken ze eerst de kat uit de boom? Duiken ze zonder nadenken in elk avontuur, praten ze makkelijk met vreemden terwijl ze de taal niet echt verstaan, of gaan ze sommige situaties het liefst uit de weg?
Als je jouw personages in een setting plaatst waar ze nog nooit geweest zijn, hoe zouden ze dan reageren? Zouden ze er alles aan doen om zo snel mogelijk een nieuwe taal te leren? Zouden ze zich aanpassen of juist afzetten tegen deze nieuwe wereld?
- Opdrachten helpen om kandidaten te leren kennen.
Net als de setting kunnen natuurlijk ook de opdrachten bijdragen aan het leren kennen van de kandidaten.
Tijdens seizoen 2019 riep actrice Sarah zo’n beetje bij iedere opdracht dat ze iets niet kon. Ze had bijvoorbeeld moeite met taal gerelateerde opdrachten omdat ze dyslectisch zou zijn (wat later in twijfel werd getrokken?), rekenen was niet haar sterkste kant en ze kon ook geen kokosnoten gooien.
In boeken is dit gedrag net zo interessant. Wanneer personages uit hun comfortzone worden getrokken, komt hun ware aard naar boven. Staan ze open voor nieuwe ervaringen of houden ze meer van voorspelbaarheid?
En is hun eerste reactie in een bedreigende situatie vluchten of vechten?
- Mollende kandidaten en fanatieke mollen.
Om de kans te vergroten dat zijzelf niet degene zijn die naar huis moet, komt het regelmatig voor dat de kandidaten van Wie is de Mol? zich verdacht gaan gedragen.
Dit ‘mollen’ moet ervoor zorgen dat andere kandidaten hen gaan verdenken als mol en daarom de antwoorden van hun test op de verkeerde saboteur invullen.
Als mol wek je vaak juist de indruk heel fanatiek mee te doen met de opdrachten. Daarmee win je het vertrouwen van de groep.
Bij een whodunit proberen wij er als schrijvers natuurlijk ook voor te zorgen dat de lezer niet al op pagina 1 weet wie de dader is. Daarom introduceren we personages die zich verdacht gedragen maar uiteindelijk niet de schuldige blijken te zijn.
Daarnaast zijn er personages die zich in eerste instantie van hun beste kant laten zien, maar die later toch een duistere kant blijken te hebben.
Dit houdt een verhaal niet alleen interessant, je daagt de lezer er ook mee uit om actief op zoek te gaan naar de juiste boosdoener.
- Valse aanwijzingen.
Hier hangt natuurlijk mee samen dat de programmamakers van Wie is de Mol? valse aanwijzingen expres in beeld brengen. Ze willen dat wij als kijkers steeds iemand anders verdenken als mol.
Ook in een whodunit verwerkt de schrijver idealiter aanwijzingen waarvan de lezer in eerste instantie nog niet weet of deze echt of vals zijn. Soms zijn we allang blij dat we een aanwijzing überhaupt ontdekt hebben, maar wat nou als deze vals blijkt?
Het mooiste compliment voor een whodunit-schrijver is natuurlijk als je de lezer zover krijgt dat hij zich steeds afvraagt of hij op het verkeerde been wordt gezet of dat hij juist de bluf van de schrijver denkt door te hebben.
Tot het dubbel bluf blijkt te zijn. Of toch niet? Als je niet oppast kunnen (valse) aanwijzingen tot totale verwarring leiden. 😉
- Verborgen aanwijzingen.
Naast valse aanwijzingen stoppen de makers van Wie is de Mol? ook veel verborgen aanwijzingen in de afleveringen. Hints die je zouden kunnen helpen de juiste mol te ontmaskeren.
Deze tactiek van het hints spreiden over het gehele seizoen is uiteraard iets dat zeer geschikt is voor boeken. Je kunt er natuurlijk voor kiezen om alles in één keer tijdens een grote ontknoping te onthullen. De lezer zal het einde naar mijn mening echter met een veel tevredener gevoel ervaren als hij door het boek te herlezen zal zien dat er stiekem al hier en daar aanwijzingen waren die hem op de juiste weg hadden kunnen brengen.
Een ontknoping is gewoon minder bevredigend wanneer je het idee hebt dat deze uit de lucht komt vallen. Een lezer wil wel verrast worden, maar hij moet zich niet op een verkeerde manier misleid voelen.
- Onze haat-liefdeverhouding met cliffhangers.
Een executie waarbij we pas de volgende aflevering te zien krijgen wiens scherm rood werd (en dus naar huis moet). Of de opmerking waarvan we allemaal weten dat die aan het eind van aflevering 9 komt: ‘Het antwoord op die vraag krijgt u volgende week.’ (Namelijk: Wie is de mol?)
Cliffhangers, we houden en gruwelen ervan.
Zoals de programmamakers van Wie is de Mol? willen dat we volgende week weer gaan kijken, zo willen schrijvers dat je de pagina blijft omslaan.
Cliffhangers aan het eind van hoofdstukken zijn de perfecte manier om iemand over te halen om toch nog even door te blijven lezen. Ze houden ons als lezer op het puntje van onze stoel, ze stellen ons geduld op de proef en voeden onze nieuwsgierigheid. Een bijna onmisbaar ingrediënt voor een pageturner.
- Verdriet en blijdschap gaan soms hand in hand.
Zoals eerder gezegd zijn de executies bij Wie is de Mol? vaak een waar drama. Misschien gaat je ‘bondje’ met wie je al je theorieën deelde opeens naar huis, of het is juist je hoofdverdachte die het veld moet ruimen.
Tranen vloeien regelmatig rijkelijk wanneer een kandidaat zijn rode scherm te zien krijgt. Toch is er meteen daarna blijdschap bij de achterblijvers: wij zitten nog in het spel!
Er ontstaat een tijdelijk gat in de groep, maar het leven gaat door. Dit kun je ook toepassen in jouw verhaal. Scènes waarin positieve emoties centraal staan, kunnen zorgen voor een rustmoment in de sneltrein van het hoofdplot.
Geef je lezer af en toe de kans om op adem te komen, of creëer een glimlach op zijn gezicht, zelfs als je boek een en al spanning en sensatie is.
- Uiteenlopende karakters en groepsdynamiek.
Een groot compliment gaat uit naar de mensen die ieder jaar weer de meest uiteenlopende kandidaten weten te selecteren voor Wie is de Mol?
Het ene seizoen gaat het hard tegen hard vanwege de botsende karakters of fanatiekelingen, terwijl het er het andere seizoen veel gemoedelijker aan toe gaat.
De les die we hier als schrijvers uit kunnen trekken is dat variatie in persoonlijkheden voor de interessantste groepsdynamiek zorgt. Wanneer al je personages op elkaar lijken en iedereen dezelfde achtergrond heeft, ontstaan er geen conflicten en heb je waarschijnlijk geen verhaal.
Geef je personages dus ieder hun unieke geschiedenis, dagelijks leven en karakter.
- Follow the money en drijfveren.
Een van de bekendste tactieken om er bij Wie is de Mol? achter te komen wie de saboteur is, is follow the money. De mol wil uiteraard zo min mogelijk geld verdienen voor de pot en zou idealiter dus onderaan dit lijstje moeten bungelen.
Geld uit de pot houden, is – naast niet ontdekt worden – de belangrijkste drijfveer van de mol.
Wat zijn de drijfveren van jouw personages? Wat willen ze het allerliefst in hun leven? Waar dromen ze van? Wat motiveert hen om ’s ochtends uit bed te komen?
Zorg dat je zowel voor de belangrijkste als voor de minder prominente personages weet wat hun grote verlangen is. Dit zorgt er niet alleen voor dat hun handelingen logischer worden omdat ze een doel hebben, het helpt je ook bij de ontwikkeling van je plot.
Kijk jij Wie is de Mol? Of heb jij een ander tv-programma waar je graag schrijflessen uit trekt? Deel het binnen de besloten Facebook-groep van BackWords.
PS Ik zit op dit moment in de Sarah-maar-ik-hoop-Merel-tunnel.
